ဟေဗြဲဩဝါဒစာ နိဒါန်း
”အငြင်းပွားစရာရှိသော ရေးသားချက်သည် ကျမ်းစာမမည်၊ ထို့ထက်ဆိုးသည်ကား ဝိညာဉ်တော် မပါရှိသော စာရေးသားချက်ပေတည်း” Conybeare and Howson
၁။ စံတော်မီ ဝိသေသလက္ခဏာ
ဟေဗြဲဩဝါဒစာစောင်သည် ဓမ္မသစ်ကျမ်းစာများထဲတွင် ထူးခြားနက်နဲသောကျမ်း ဖြစ်သည်။ အခြားပေးစာများကဲ့သို့ အဖွင့်မပါရှိပါ။ နိဂုံးသာပါရှိသည်။ သေချာသည်မှာ အီတလီ သို့မဟုတ် အခြားတနေရာရာ(၁၃:၂၄)မှ ဟေဗြဲခရစ်ယာန်များသို့ အထူးရေးသားသော စာစောင် ဖြစ်သည်။ မိမိထုံးတမ်းစဉ်လာနှင့် ရှေးကုသိုလ်စီမံရာကို ထိန်းသိမ်းလိုသောကြောင့် အခြားထင်ပေါ် ကျော်ကြားသည့် အသင်းတော်ကြီးများနှင့် အဆက်အသွယ် မပြုဘဲ သီးသန့် နေထိုင်သော အသင်းတော်ငယ်သို့ ရေးသားခြင်းဖြစ်သည်။ ကဗျာရသဆန်သော အဖွဲ့အနွဲ့များဖြင့် ရေးသား၍ ရှေးစာပေကျမ်းဂန်များမှ အကိုးအကား၊ အထောက်အထားများစွာ ယူထားသည်။ ဝေါဟာရ စကားလုံး ကြွယ်ဝစွာရေးသား ထားသည်။ အထူးသဖြင့် ဂရိဘာသာစကား သဒ္ဒါစည်မျဉ်းကျကျ အနုစိပ်ချယ်မှုန်းရေးထားသည်။
ယုဒလူမျိုးများ၏ ဓလေ့ထုံးစံနှင့် တထေရာတည်းဖြစ်သည်။ (ဝတ်ပြုရာကျမ်းနှင့် ယှဥဖတ်ပါ)။ ခရစ်တော်ဘုရားအသေခံတော်မူခြင်းနှင့် ခရစ်ယာန်လောက၏ အစဉ်အလာကို ထိုရိုးရာဓလေ့ဖြင့် ပုံဖော်ထားသည်။ ထို အချက်သည်မဟာအရေးတော်ပုံဖြစ်သည်။
၂။ ကျမ်းရေးသူ
ဟေဗြဲဩဝါဒစာစောင်ရေးသားသူ ကလောင်ရှင်အား အသေအချာမဖော်ပြထားပါ။ သို့သော်လည်း ရှေးဦးကျမ်းစာများအနက် KJV စာစဉ်တွင်မူရှင်ပေါလု နာမည်ပေါက်သည်။ ကနဦး အရှေ့တိုင်းအသင်းတော် (အလက်ဇန္ဒြီးယားမှ Dionysius နှင့် Clement) တို့ကလည်း ရှင်ပေါလု ရေးသားသည်ဟု ဆိုကြသည်။ သံသယပေါင်းများစွာရှိလင့်ကစား Athanasius တို့၏တင်ပြချက် နောက်ပိုင်းတွင်မူ အနောက်တိုင်းသားများကလည်း ရှင်ပေါလုလက်ရာဟု လက်ခံလာကြသည်။ ယနေ့ခေတ်ကာလတွင်လည်း ရှင်ပေါလုလက်ရာဖြစ်ကြောင်း၊ မပြောစလောက်သောလူများလွဲ၍ လက်ခံကြသည်။ ရှင်ပေါလု၏ သွန်သင်ချက် ဩဝါဒအငွေ့အသက်များဖြင့် သင်းထုံနေသကဲ့သို့ စာသွားစာလာရေးသာဟန်သည် ရှင်ပေါလု၏ ကိုယ်ပိုင်ဟန် ပျောက်နေသည်။ (သို့သော်လည်း ထိုစာ ရေးသားဟန်က ရှင်ပေါလု၏ လက်ရာမဟုတ်ကြောင်း၊ အတိအကျမဆိုနိုင်ပါ။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော် စာရေးဟန်သည် ပြောင်းလဲရေးသားနိုင်သောကြောင့်တည်း။)
သဲလွန်စခြေရာကောက်ဖွယ်ရာ စာရေးဆရာများစွာရှိသည်။ ရှင်လုကာ၏ စာရေးသားဟန် သည် ပေါလု၏လက်ရာနှင့်ဆင်တူဖြစ်သကဲ့သို့ ဗာနဗ၊ သိလ၊ ဖိလစ်နာတို့အပြင် အာကွီလာနှင့် ပရီစီလာတို့သည် ရှင်ပေါလု ဗောဓိညောင်ပင်ကြီးအောက်မှာ ပေါက်သော ဗောဓိညောင်ပင်ငယ် ဖြစ်သည်။
လုသာ (Luther) ကမူ အာပေါလုက ဓမ္မဟောင်းကျမ်းရေးသားဟန်ကို အခြေခံ၍ရေးသား ထားသည်ဟု ထင်မြင်ယူဆသည်။ (အလက်ဇန္ဒြီးယား ဇာတိသားသည် အာဘောင်အာရင်းသန်သန် ဖြင့် ပြောဆိုလေ့ရှိသည်။) အာပေါလုသည် အလက်ဇန္ဒြီးယား ရိုးရာထုံးတမ်းစဉ်လာနှင့်အညီ ရေးသားခြင်း မရှိပြန်။ အာပေါလုမှန်လျှင် အလက်ဇန္ဒြီးယား လေသံအတိုင်းရေးရမည်။
သို့ကြောင့် အချို့က ကလောင်ရှင်မသိ၊ ဘုရားပေးသည့်လူက ရေးသားသည်ဟုခံယူကြသည်။ တစ်ခုရှိသည်မှာ အကယ်၍ ရှင်ပေါလုက မရေးသားလျှင် ယုဒလူမျိုးများအား မျက်နှာသာပေး၍ ရေးပါမည်လား။ အကောင်းဆုံးမှာ ဤမျှလောက် ဂန္တဝင်မြောက်သော ဩဝါဒစာရေးသားသူသည် ဘုရားရှင်တော်ကသာ သိသည်ဟု ဆိုရပေမည်။
၃။ အချိန်ကာလ
လူ့လက်ဖြင့်ရေးသားသူ ကလောင်ရှင်ကိုမသိကြသော်လည်း မည်သည့်ကာလတွင် ရေးသားထားကြောင်း အနီစပ်ဆုံး ခန့်မှန်းနိုင်သည်။
အေဒီ ၉၅ မှစ၍ ရောမအသင်းတော်၌ သုံးစွဲကြောင်းတွေ့ရသဖြင့် သာမန်အားဖြင့် ၁ ရာစု နှစ်တွင် ရေးသားထားသည်ဟုဆိုနိုင်သည်။ Poly carp နှင့် Justin Martyr တို့က ဟေဗြဲဩဝါဒ စာကို ကိုးကားခဲ့ကြသော်လည်း စာရေးသူ၏နာမည်ကိုမဖော်ပြကြပါ။ အလက်ဇန္ဒြီးယားမှ Dionysius က ရှင်ပေါလုရေးသားသည့် ဟေဗြဲဩဝါဒစာပုံစံဖြင့် ကိုးကားရေးသားပြီး၊ Clement ကမူ ရှင်ပေါလုက ဟေဗြဲဘာသာစကားဖြင့်ရေးသား၍ ရှင်လုကာက ဘာသာပြန်ဆိုသည်ဟု ဆိုသည်။ Irenaeus နှင့် Hippolytus ကမူ ရှင်ပေါလု၏ ဟေဗြဲဘာသာဖြင့် ရေးသောစာမူဟု မထင်ကြ။ Tertullian ကမူ Tertullian ရေးသည်ဟုယူဆသည်။
အတွင်းစာသားရေးသားဟန်ကိုကြည်လျှင် ခရစ်ယာန်ဒုတိယမျိုးဆက်က ရေးသားခြင်း ဖြစ်သည်ဟုယူဆရသည်(၂:၃၊၁၃:၇)။ ရှင်ယာကုပ်ဩဝါဒစာနှင့် သက်သာလောနိတ်ပထမဩဝါဒ စာစောင်ထက် ရှေးမကျနိုင်။ အေဒီ ၆၆တွင် စခဲ့သော ဂျူးစစ်ပွဲအကြောင်းမတွေ့ရသည့်အပြင် ဗိမာန်တော်တွင် ပူဇော် သက္ကာပြုခြင်း (၈:၄၊ ၉:၆၊ ၁၂:၇၊ ၁၃:၁ဝ) တို့ရှိနေသေးခြင်းတို့ကြောင့် ယေရုရှလင်ဗိမာန်တော် မပျက်စီးခင်ကာလ အေဒီ ၆၆ နှင့် ၇ဝ အကြားဖြစ်နိုင်သည်။ စုံစမ်း နှောက်ယှက်ခြင်းကျရောက်သည့် အကြောင်း(၁၂:၄)တွင် ဖော်ပြထားသော်လည်း ယုံကြည်သူ များသည် သွေးစီးပူဇော်ခြင်းဓလေ့စရိုက် မပျေက်သေး။ အီတလီ၏ ကံကြမ္မာဆိုးသည် အေဒီ ၆၄ တွင် နေရူးလက်ထက်၌ ကျရောက်ခဲ့သဖြင့် ချင့်ချိန်တွက်ချက်လျှင် အေဒီ ၆၄ နှစ်လယ်ခန့်တွင် ဖြစ်တန်ရာသည်။ သို့ကြောင့် အေဒီ ၆၃ မှ ၆၅ အကြား ဖြစ်ဖို့များပါသည်။
၄။ နောက်ခံသမိုင်းနှင့်ရည်ရွယ်ချက်
ယေဘူယျအားဖြင့် ဟေဗြဲတို့၏ ဘာသာရေးကိုးကွယ် ဆက်ကပ်မှုသည် အခြားသူများ အတွက် ဧရာမစိန်ခေါ်မှုဖြစ်သည်။ မိရိုးဖလာထုံးတမ်းစဉ်လာ၏ ချည်နှောင်မှုကခိုင်မြဲသည်။ ဖိစီးသည်၊ မွန်းကြပ်သည်၊ ထိုတရားသေဥပါဒါန်အစွဲအလမ်းကြီးမှ အခြားလမ်းကြောင်းပြောင်ရန်မှာ လွန်စွာ ခက်ခဲသည်။
သို့သော်လည်း ဟေဗြဲဩဝါဒစာစောင်တွင်မူ ထိုအယူအဆဟောင်းဖြစ်သည်ဟု တထစ်ချ မဆိုနိုင်ပါ။ ယုဒအယူဝါဒမှ ခရစ်တော်ဘုရားသို့၊ အရိပ်သဏ္ဍာန်မှ အကောင်အထည်သို့၊ ထုံးတမ်း စဉ်လာမှအမှန်တရားသို့၊ သင်္ခါရမှထာဝရသို့၊ ကောင်းရာသုဂတိမှသည် အကောင်းဆုံးသုဂတိသို့ တွေးမြင်နိုင်ရေးသည် စာရေးသူ၏ စေတနာမှန်ဖြစ်သည်။
ထို့သို့ဆိုရာတွင် လူကြိုက်များရာမှ နည်းရာသို့၊ အဓိကမှသာမညသို့၊ ဖိစီးရာမှ ဖိနှိပ်ရာသို့၊ ဖြစ်သွားလျှင်ပြဿကြီးမားစွာ ဖြစ်သွားနိုင်ပါသည်။ ဝမ်းနည်းဖွယ်ရာဖြစ်သွားမည်။
ဤစာစောင်သည် ယုဒနောက်ဆုံးသမိုင်းကြောင်းတွင် ကျင်လည်ကျက်စားသူများအား ရည်စူး၍ရေးသားခြင်းဖြစ်သည်။ ဟေဗြဲများသည် ကနဦးအသင်းတော်ကာလွင် တမန်တော်များ၏ ဟောကြားချက်ကြောင့် သတင်းကောင်း စကားကြားဘူးနားဝရှိသူများ ဖြစ်သည်။ သန့်ရှင်သော ဝိညာဉ်တော်၏ ထူးဆန်းသောနိမိန်လက္ခဏာများဖြင့် သတင်းကောင်းဟုတ်မှန်ကြောင်း၊ မျက်ဝါး ထင်ထင်တွေ့မြင်ရ၍ သတင်းကောင်း စကားအား တမျိုးတဖုံ တုန့်ပြန်ကြသူများဖြစ်သည်။
အချို့သည် ယေရှုခရစ်တော်အား ယုံကြည်ကိုးစား၍ အသက်တာပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။
အချို့သည် ခရစ်ယာန်ဖြစ်လာပြီးနှစ်ခြင်းမင်္ဂလာခံယူကြသည်။ ဒေသန္တရအသင်းတော်တွင် ပါဝင်ကြသည်။ သို့သော်လည်းဘုရားသခင်၏သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်၌အသက်တာပြောင်းလဲခြင်း မရှိကြ။
ကျန်လူများသည် ကယ်တင်ခြင်းသတင်းကောင်းကိုလုံးဝလက်မခံကြသူများဖြစ်သည်။
ဤဩဝါဒစာစောင်တွင် ပထမ၊ ဒုတိယလူအုပ်စုများနှင့်သာ သက်ဆိုင်သည်။ ဟေဗြဲလူများ နှင့် ချို့ယွင်းချက်မရှိ လက်သင့်ခံသူများ အားလုံးအတွက်ဖြစ်ပါသည်။
ယခုမူယုံကြည်ခြင်းမရှိသောယုဒလူမျိုးသည် ဆိတ်ကျောင်းသားထံမှ ထွက်ပြေးသောဆိတ် အပြစ်ဒဏ်ခံရ သကဲ့သို့ တစ်နည်းက နှစ်နည်း သုံးနည်းဖြင့် အောက်ပါအပြစ်ဒဏ်များခံရသည်။
– မိသားစုအမွေဖြတ်တောက်မှုခံရခြင်း။
– ဣသရေလအနွယ်သို့ ပေးထားသော ကောင်းကြီးမင်္ဂလာများနှင့်မသက်ဆိုင်တော့ခြင်း
– ရွေးကောက်ခန့်အပ်ခြင်းမှ ဖျောက်ပစ်ခြင်း။
– စွန့်လွှတ်ပထုတ်ခြင်း။
– စိတ်မသာညီးတွားခြင်းနှင့် ရုပ်ခန္ဓာချုပ်နှောင်ခြင်း။
– လှောင်ပြောင်သရော်မှုခံရခြင်း။
– ချုပ်နှောင်ခံရခြင်း
– မာတုရအသက်ပေးဆပ်ရခြင်း။
ထိုအပြစ်ဒဏ်များမှ လွတ်မြောက်ရာလမ်းကြောင်း အစဉ်သဖြင့်ရှိသည်။ သခင်ခရစ်တော်ကို တဖန်ကျောခိုင်းပြီး၊ ယုဒထုံးတမ်းစဉ်လာဟောင်းသို့ ပြန်သွားလျှင်ညှင်းပန်းနျိပ်စက်ခြင်းမှ သက်သာရာ ရနိုင်သည်။ ယုဒထုံးစံသို့ပြောင်း၍ နောက်ပြန်လှည့်စရာသံယောဇဉ်များကလည်း ရှိနေသည်။ အောက်ပါ အခွင့်အရေးများကလည်း မက်လုံးပေးနေပြန်သည်။
– ပရောဖက်များ ကြယ်ဝသောအမွေအနှစ်
– ဘုရားသခင်၏လူများထံသို့ကောင်းကင်တမန်များ၏ အမှုတော်ပြုချက်များ
– ပညတ္တိကျမ်းစီရင်ပေးသူ မောရှနှင့်ဆက်စပ်ပတ်သက်ခွင့်
– အမျိုးသားစစ်သူကြီး ယောရှု၏ဦးဆောင်မှုအား သံယောဇဉ်ဖွဲ့နှောင်မှု
– ယဇ်ပုရောဟိတ်ကြီးအာရုန်၏ ကောင်းကြီးမင်္ဂလာ
– သန့်ရှင်းသောလူမျိုးအဖြစ် ဘုရားသခင်၏ရွေးကောက်မှု
– မောရှေအားဖြင့် ပေးထားသောပဋိညာဉ်အားကြည်ညိုလေးစားမူ
– သန့်ရှင်းသောဌာနတော်အတွင်း အသုံးအဆောင်များနှင့် ကုလားကာများ
– သန့်ရှင်းရာဌာနတော်၌ အပြစ်ဖြေခြင်း (အထူးသဖြင့် ယွန်းကပူးနေ့၌အပြစ်ဖြေခြင်း)
၁-ရာစုနှစ်ကာလရှိယုဒများသည် ရှေးရိုးထုံးတမ်းစဉ်လာဓလေ့ထုံးစံ၌ သံယောဇဉ်ဖွဲ့နှောင်သူ များဖြစ်သည်။သို့ကြောင်း”ခရစ်ယာန်ဖြစ်လျှင်ဘာလုပ်ရမည်နည်း”၊ယုဒထုံးတမ်းစဉ်လာတွင် အဆောင် အပြည်အစုံရှိသည်။ ခရစ်ယာန်ဖြစ်လျှင် ”ဒါတွေဘယ်ကရမည်နည်း”၊ ဘာမှမရှိပါ။ သို့သော် အပေါ်ထပ်၊ စားပွဲတလုံး၊ မုန့်နှင့်စပျစ်ရည်ရှိသည်။ ”ဒါတွေဘာလုပ်ရမည်နည်းလဲ” မေးချင်သေး သလား။ ထိုမေးခွန်းများကို ဟေဗြဲကျမ်းကဖြေထားပါသည်။ ”ခရစ်ယာန်ဘာသာမှာ ဘာရှိသလဲ” ဟုမေးလျှင် တခွန်းတည်းနှင့် အပြည့်အစုံဖြေနိုင်ပါသည်။ ထိုစကားမှာ ခရစ်တော် ဖြစ်ပါသည်။ ခရစ်တော်သည်-
– ပရောဖက်များထက်ကြီးမြတ်သည်။
– မောရှေထက်ကြီးမြတ်သည်။
– ယောရှုထက်ကြီးမြတ်သည်။
– အာရုန်၏ ယဇ်ပုရောဟတ်အရိုက်အရာထက်ကြီးမှူးသည်။
– သန့်ရှင်းရာဌာနတော်ထက် သန့်ရှင်းသောနေရာ၌ခစားသည်။
– သာ၍ကောင်းမြတ်သော ကတိတော်ပေးသည်။
– ကုလားကာအသစ်ကိုဖွင့်၍ စိုးစံသည်။
– ဆိတ်၊ နွား များဖြင့် အထပ်ထပ်အခါခါပူဇော်စရာမလိုတော့ဘဲ ကိုယ်တော်တိုင်အပူဇော် ခံခြင်းဖြင့် ထာဝရကာလအတွက်ပူဇော်သက္ကာပြုသည်။
ကြယ်ရောင်လရောင်များ ကွယ်ပျောက်ချိန်တွင် သူရိယနေမင်း ထွန်းလင်းလာသကဲ့သို့ ရဟူဒီများ၏အရိသဏ္ဍာန် ကိုးကွယ်မှုအဆုံးတွင် ယေရှုခရစ်တော်သည် လူသားအသွင်ခံယူ၍ ထွန်းလင်း လာသည်။
သို့သော် ချက်ချင်းလက်ငင်းမဆိုးမိုးနိုင်သေးပါ။ အနှောက်အယှက် ပယောဂရှိနေသေးသည်။ ခရစ်တော်မုန်းတီးရွံရှာသော အမည်ခံခရစ်ယာန်များရှိနေသည်။ ထိုအဖြစ်ဆိုးသည် အစစ်အမှန် ယုံကြည်သူများကိုလည်း သွေးဆောင်ဖြားယောင်း ပျက်စီးစေနိုင်သည်။ သို့ကြောင့် ဘုရားရှင် ကတိတော်တွင် မြဲမြံစွာရပ်တည်ဖို့လိုသည်။ သို့မှသာလျှင် ဘုရားပေးမည့်ဆုလက်ဆောင် ချီးမြှင့်ခြင်းခံရမည်။
သာမန်ကာလျှံကာ အုတ်ရောရော၊ ကျောက်ရောရော ယုံကြည်သူများအတွက် ရင်လေးဖွယ်ရာ ဖြစ်ပါသည်။ သခင်ခရစ်တော်ကို လက်သင့်ခံပြီးနောက် ရိုးရာထုံးတမ်းစဉ်လာ နောက်သို့ ခြေဦးလှည့် သူများသည် ဘုရားသားတော်အား နင်းခြေရာရောက်သည်။ အသွေးတော်အား ပြက်ရယ်ပြုရာ ရောက်သည်။ သန့်ရှင်းသော ဝိညာဉ်တော်အား စော်ကားရာ ရောက်သည်။ ထိုအပြစ်ဆိုးများအတွက် နောင်တရခြင်းနှင့်အပြစ်ခွင့်လွှတ်ခြင်း မရှိနိုင်။ ထိုအပြစ်မျိုး ကိုသတိပေးထားပါသည်။ ၂:၁တွင် ”ကြားရသောဒေသနာတော်ကိုမမေ့လျော့မည့်အကြောင်း”ဟု၎င်း ၃:၇-၁၉တွင်”မယုံကြည်သောကြောင့် မဝင်နိုင်” ဟု၎င်း၊ ၆:၆ တါင် ”အသရေတော်ကို ရှုတ်ချသော သူ” ဟူ၍၎င်း၊ ၁ဝ:၂၅တွင် ”အချင်းချင်း စုဝေးခြင်းကို မရှောင်လွဲကြရန်” ဟူ၍၎င်း၊ ၁၂:၁၆ တွင် ”တနပ်စာအချိုးနှင့်ညီသော သားဦးအရာကို ရောင်းသောဧသော ကဲ့သို့”ဟူ၍၎င်း၊ ၁၂:၂၅တွင်”ကောင်းကင်ဘုံက မိန့်တော်မူသောစကားကို ငါတို့သည် နားမထောင်ဘဲနေလျှင်၊ သာ၍ ကြီးစွာသောအပြစ်နှင့် အဘယ်သို့ကင်းလွတ်နိုင်မည်နည်း”ဟူ၍၎င်း သွန်သင်ထားပါသည်။ ထိုသွန်သင် သတိပေးချက်အတိုင်းသည် အသွင်တမျိုးစီအပြစ်ရှိကြသည်။
ဟေဗြဲဩဝါဒစာသည် ထိုနေ့ရက်ကာလ ၁ရာစုနှစ်အတွက်သွန်သင်ချက်ဖြစ်သော်လည်း ယနေ့ ထက်တိုင်အောင်ခေတ်မီနေသည်။ ခရစတော်သခင်အားဖြင့်ပေးသနားတော်မူသော အခွင့်ထူး ကို စဉ်ဆက်မပြတ် ဆင်ခြင်သင့်ပါသည်။ အခက်အခဲပြဿနာမည်မျှပင် ကြီးမားကာဆီးပါစေ၊ အားယူကျော်လွှား ရမည်။ သတိပေးသွန်သင်ချက်များကို ဆင်ခြင်လျက်ထုံးတမ်းစဉ်လာနောက်သို့ ရေစုန်မှာ လှေကြုံမစီးဘဲ၊ ဘုရားရှင်၏ကောင်းမြတ်ခြင်းကို မြည်းစမ်းကြည့်ကြပါစို့။
ပါဝင်သည့်အချက်များ
၁။ ခရစ်တော်၏မဟာလူသားပါဝင်မှု(၁:၁–၄၊၁၃)
(က) ပရောဖက်ထက် ခရစ်တော်ကြီးမြတ်ခြင်း (၁:၁-၃)။
(ခ) ကောင်းကင်တမန်ထက် ခရစ်တော် မြင့်မြတ်ခြင်း (၁:၄၊ ၂:၁၈)။
(ဂ) မောရှေနှင့်ယောရှုထက်ခရစ်တော်ကြီးမြတ်ခြင်း (၃:၁၊ ၄:၁၃)။
၂။ ယဇ်ပုရောဟတ်အရာတွင် ခရစ်တော်ကြီးမြတ်မှု (၄:၁၄၊ ၁ဝ:၁၈)။
(က) ယဇ်ပုရောဟိတ်အမှုတွင် အာရုန်ထက် ခရစ်တော်ကြီးမြင့်မှု (၄:၁၄၊ ရ:၂၈)။
(ခ) အာရုန်၏အမှုထက်ခရစ်တော်ကြီးမြတ်ခြင်း (အခန်း ၈)။
(ဂ) ဓမ္မဟောင်းယဇ်ပူဇော်ခြင်းအတိုင်း ခရစ်တော်၏ပူဇော်သက္ကာ (၉:၅၊ ၁ဝ:၁၈)။
၃။ သတိပေးခြင်းနှင့် တိုက်တွန်းနှိုးဆော်ချက် (၁ဝ:၁၉၊ ၁၃:၁၇)
(က) ခရစ်တော်အား သစ္စမဖောက်ဖို့သတိပေးချက် (၁ဝ:၁၉-၁၉)။
(ခ) ဓမ္မဟောင်းပုံ ဥပမာနှိုးဆော်ချက်များ (အခန်း ၁၁)။
(ဂ) ခရစ်တော်၌ မြော်လင့်ခြင်းရှိရန် တိုက်တွန်းချက် (အခန်း ၁၂)
(ဃ) ခရစ်ယာန်များကျေးဇူးတော်အမျိုးမျိုးခံစားရမည့် တိုက်တွန်းချက် (၁၃:၁-၁၇)
၄။ ကောင်းကြီးမင်္ဂလာပေးခြင်း (၁၃:၁၈–၂၅)